Sıfatlar (Ön Adlar)

Sıfatlar (Ön Adlar) :

Sıfat : Adların önüne gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten sözlerdir. Örnek :

İyi insan, üç çocuk, bulanık su, bazı kitaplar, hangi ev

Örneklerde de görüldüğü gibi sıfatlar, bir adın önüne gelerek onu
niteleyen, belirten onları çeşitli yönlerden gösterip sınırlayan bir
sözcük çeşididir. Bir sözcüğün sıfat görevi kazanabilmesi için mutlaka
bir adın ya da zamirin önüne gelerek onu nitelemesi ya da belirtmesi
gerekir.

Görevlerine Göre Sıfatlar :

Niteleme Sıfatları : Bir adın önüne gelerek onu durum, renk ve biçim
yönünden gösteren onu çeşitli özellikleriyle belirleyen bir sıfat
çeşididir. Örnek :

mavi gömlek, siyah pantolon, gri bulutlar (renk)

çalışkan öğrenci, yaşlı adam, solgun yüzler (durum)

uzun boy, dar giysi, geniş salon (biçim)

Belirtme Sıfatları : Adların önüne gelerek onları işaret, belgisizlik,
soru ve sayı yönünden gösterip belirten bir sıfat çeşididir. Belirtme
sıfatları, adları belirtmedeki farklılıklarına göre kendi içinde dört
ana gruba ayrılarak incelenir :

İşaret Sıfatları : Adları işaret yoluyla gösterip belirten bir sıfat
çeşididir. Örnek : bu ev, şu sokak, o yıllar, öteki kapı, diğer elbise,
beriki adam

İşaret Sıfatlarının Özellikleri :

ü İşaret sözcükleri, bir adın önüne gelerek onları işaret yoluyla
gösterirse, işaret sıfatı; bir adın yerini tutacak biçimde
kullanılırsa, işaret zamiri olur. Örnek :

O kitabı ben de okudum.

İşaret Sıfatı

Onu, ben de okudum.

İşaret Zamiri

ü “İşte” sözcüğü doğrudan işaret sıfatı olarak kullanılabileceği gibi
bir işaret sıfatının başına gelerek onun anlamını pekiştirebilir. Örnek
: İşte Halep, işte arşın. İşaret sıfatı.

İşte bu adam. İşaret sıfatının anlamını pekiştirir.

Belgisiz Sıfatlar : Bir adın önüne gelerek onu sayı, ölçü, miktar ve
özne yönünden tam ve kesin olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz
bir biçimde gösteren sıfat çeşididir. Örnek : Birkaç soruma cevap
veremedi.

Birçok sorunum var, hangisini çözeceksin?

Kimi insan, artık böyle düşünmüyor.

Bütün çocuklar güzeldir.

Fazla mal göz çıkarmaz.

Öğretmen, her insana güvenilmeyeceğini söyledi.

Belgisiz Sıfatların Özellikleri :

ü “Her, birkaç, hiçbir, herhangi, bir, biraz” gibi belgisiz
sözcüklerinden sonra gelen adlar çoğul eki almadan kullanılır. Örnek :
Her insan böyle düşünmez.

Birkaç kitap okumakla adam olunmaz.

ü “Bütün, kimi, bazı” belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar tekil
de çoğul da kullanılabilir. Örnek : Bütün ağaçlar çiçek açtı.

Kimi kitaplar işe yaramaz.

Bazı çocuk ders çalışmayı sevmez.

ü “Bir” sözcüğü, bir adın önüne gelerek ona “herhangi bir” sözcüğünün
anlamını katarsa “bir” sözcüğü belgisiz sıfattır; “tek” anlamını
katarsa, sayı sıfatı olur. Örnek: Bir bayram onu ziyaret edelim.
Belgisiz sıfat

Testte yalnızca bir soruyu çözememiş. Sayı sıfatı

Soru Sıfatları : Bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla gösterip
belirten, bir sıfat çeşididir. Soru sıfatları, adların özelliklerini,
sayısını, yeriyle ilgili açıklamaları soru yoluyla gösteren bir sıfat
çeşididir. Örnek : Nasıl bir ev istiyormuş?

Soru Sıfatı

Sınıfta kaç öğrenci vardı?

Soru Sıfatı

Oraya hangi yoldan gidilir.

Soru Sıfatı

Asansör kaçıncı kata çıktı?

Soru Sıfatı

Babası ne yapıyormuş?

Soru Sıfatı

Soru Sıfatlarının Özellikleri :

ü Soru sözcükleri, bir adın önüne gelerek, onu soru yoluyla belirtirse
soru sıfatı; bir adın yerini tutacak şekilde kullanılırsa soru zamiri;
bir eylemin önüne gelip, onun anlamını pekiştirip sınırlarsa soru zarfı
olur. Örnek :

Çocuk ne işle uğraşıyor. Soru sıfatı

Çarşıdan sana ne alayım? Soru zamiri

Buralarda ne dolaşıp duruyorsun. Soru zarfı.

ü Soru sıfatları, her zaman cümleye soru anlamı vermez. Örnek :

Hangi okula gidiyormuş? Soru anlamı verir.

Hangi okula gittiğini bilmiyorum. Soru anlamı vermez.

Sayı Sıfatları : Sayı adlarıyla sayı adlarından “-inci, -ar(-er),
-ız(-iz)” ekleriyle türemiş sözcükler bir adın önüne gelerek, o adı,
sayı yönünden gösterip belirtirse, sayı sıfatı olur. Ayrıca, “ilk” ve
“son” sözcükleri sıralama bildirdiği için adların önünde yer almaları
halinde sayı sıfatı olur. Sayı sözcükleri, aslında bir addır. Bunlar,
bir adın önüne gelerek kullanılırsa, sıfat olma özelliği kazanır. Örnek
: İki, bir doğal sayıdır.

Ad

İki kişi yolda önünü kesmiş. Sıfat Ad

Sayı sıfatları, görevleri yönünden beşe ayrılır :

Asıl sayı sıfatları : Adların sayısını gösterir. Örnek : beş kalem, üç çocuk, bin lira

Sıra sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine ”-inci” eki getirilerek onlara
sıra anlamının verilmesidir. Örnek : dördüncü kat, üçüncü sokak, ikinci
sınıf

Üleştirme sayı sıfatları : Sayılara “-ar, -er” ekinin getirilmesiyle
onlara paylaştırma ve eşitlik anlamı veren bir sıfat çeşididir. Örnek :
ikişer elma, yüzer lira, birer elbise

Kesir sayı sıfatları : Adların kesir bildiren sayılarla gösterilmesidir. Örnek : yüzde elli kar, üçte bir hata, yüzde on şans

Topluluk sayı sıfatları : Sayı sözcüklerine “-ız, -iz” ekinin
getirilmesiyle onlara topluluk anlamı veren bir sıfat çeşididir. Örnek
: ikiz çocuklar, beşiz bebekler

Yapılarına Göre Sıfatlar : Sıfatlar yapıları yönünden üçe ayrılır:

ü Basit Sıfatlar : Kök durumunda olan sıfatlardır. Örnek : iki sandal, eski yüzler, bu ev

ü Türemiş Sıfatlar : Ad ya da eylem tabanlarına çeşitli yapım eklerinin
getirilmesi ile oluşan sıfatlardır. Örnek : bulanık su, bitkin yüzler,
kapıdaki nöbetçi, susuz yaz

ü Bileşik Sıfatlar : Birden çok sözcüğün, birleşmesinden oluşan
sıfatlara yapıları yönünden bileşik sıfat denir. Bileşik sıfatlar iki
grupta incelenir.

Ø Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar : Anlam olarak bir tek kavramı gösterdiği
için biçimce bileşik yazılan sıfatlardır. Örnek : yalın-ayak çocuklar,
boş-boğaz kadınlar

Ø Kurallı Bileşik Sıfatlar : Biçimsel olarak ayrı yazılmalarına karşın
belli bir kurala bağlı olarak anlamca kaynaşmış olan sıfatlardır.

Kurallı bileşik sıfatlar genel olarak şu yollarla yapılır :

Bir sıfat tamlamasında tamlanan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Örnek :

Sıfat tamlaması sıfat tamlaması

Büyük kapı-lı ev güzel göz-lü kız

Sıfat Ad Sıfat Ad

Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki ada
- lı, -lik ekinin getirilmesiyle: Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat
tamlaması

On yıl-lık bekleyiş iki ay-lık süre

Sıfat Ad Sıfat Ad

Bir takısız ad tamlamasında, tamlayan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin
getirilmesiyle : Örnek : Takısız ad tamlaması Takısız ad tamlaması

Mermer sütun-lu saray deri mont-lu çocuk

Sıfat Ad Sıfat Ad

Bir sıfat tamlamasında adla sıfatın yeri değiştirilerek ada üçüncü
tekil kişi iyelik eki (-i, -si) getirmesiyle : Örnek : yıkık duvar
duvarı yıkık ev

Sıfat tamlaması

Kırık cam camı kırık pencere

Sıfat tamlaması

Ayrılma (-den) durum eki almış bir addan sonra kullanılan ad eylemler birleşik sıfat oluşturur. Örnek : baba-dan kalma ev

Sıfat Ad

Ana-dan doğma sakat

Sıfat Ad

Sıfatlarla İlgili Özellikler :

San (Unvan) Sıfatları : İnsan adlarıyla birlikte kullanılır. İnsanların
rütbe, derece ve sosyal durumlarına göre onların adlarına eklenen
saygı, tanıtma sözcükleridir. Kişi adlarının başında veya sonunda ya da
hem başında hem de sonunda kullanılabilirler. Örnek : Bekir Sıtkı Bey

Damat Ferit Paşa

Doktor Ahmet Bey

Profesör İsmail Hakkı

Gazi Osman Paşa

Sıfatlarda Pekiştirme : Niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek
amacıyla onların pekiştirilmesidir. Niteleme sıfatları, iki şekilde
pekiştirilir:

a) Niteleme sıfatındaki ilk ünlünün sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan birinin getirilmesi yoluyla:

Örnek : tertemiz ev, bembeyaz gömlek, upuzun boy, masmavi deniz

b) İkileme yoluyla :

Örnek : eğri büğrü yollar, pırıl pırıl su, irili ufaklı taşlar, sarı sarı liralar

Sıfatlarda Küçültme : Niteleme sıfatlarının sonuna “-cik, -cek, -ce,
(-i)msi ve (-i)mtrak” eklerinden uygun olan birinin getirilmesiyle
onların anlamlarında ve derecelerinde bir azalma ve daralmanın meydana
gelmesidir. Örnek :

büyücek ev büyüğe yakın

kalınca kitap kalın gibi

yüksekçe tepe yükseğe yakın

acımsı biber acıya yakın

kızılımtrak hava kızıla yakın

Sıfat Tamlamaları : Sıfatların, adları nitelemesi veya belirtmesiyle
oluşmuş söz gruplarına sıfat tamlaması denir. Tamlayan Tamlanan

Sıfat Ad

Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayan olup önce, ad tamlanan olup sonra gelir.

Örnek : Tamlayan Tamlanan

Engin deniz

Sessiz sedasız ortam

İşe yaramaz eşyalar

Bazı insanlar

Bu fikir

Sıfat Tamlamalarının Özellikleri :

Ø Sıfat tamlamalarında, tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir. Örnek :

Uzun boylu esmer çocuk

Tamlayan Tamlanan

Kırmızı elbise, ayakkabı ve çanta

Tamlayan Tamlanan

Ø Sıfatlar, bir ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan görevinde kullanılabilir.

Örnek : Sıfat tamlaması Sıfat tamlaması

Yeşil köşkün lambası çocuğun masmavi gözleri

Kareli yatak örtüsü

Sıfat Belirtisiz ad tamlaması

Bir yaz günü

Sıfat Belirtisiz ad tamlaması

Sıfatların Adlaşması : Bir niteleme veya sayı sıfatı, cümlede bir adın
önüne gelmezse ya da çoğul, tamlama ve ad durum eklerinden biriyle
çekimlenmiş olarak kullanılırsa, tür yönünden adlaşır. Bunlara adlaşmış
sıfat denir. Örnek :

Yaşlı adam ayağa kalktı.

Sıfat Ad

Yaşlı ayağa kalktı.

Adlaşmış sıfat.

Umutsuz insanlar başarılı olamaz.

Sıfat Ad

Umutsuzlar, başarılı olamaz.

Adlaşmış Sıfat

Zamirler (Adıllar): Ad olmadıkları halde cümle içinde geçici olarak,
bir adın yerini tutan ve bir adın gösterdiği bütün özellikleri gösteren
sözcüklere veya eklere zamir (adıl) denir. Örnek :

Polis aniden yere düştü, onu gördün mü?

Ad Zamir

Anlamlarına Göre Zamirler :

Kişi Zamirleri : İnsan adlarının yerine kullanılan “ben, sen, o, biz,
siz, onlar” ile kimi durumlarda insan adının yerine geçen “kendi”
sözcükleridir. Örnek :

Olanlara ben de çok üzüldüm.

İsterseniz, bir de siz bakın.

Sabahtan uğradım ben bir güzele.

Güzel ağlatmadı, güldürdü beni.

Kişi Zamirinin Özellikleri :

ü “Kendi” kişi sözcüğü, cümlede bir insan adının yerine kullanılırsa
yedinci bir kişi zamiri olur. Örnek : Bakalım kendisi ne diyor?

Bu konuda kendin karar vermelisin.

ü “Kendi” kişi zamiri, diğer kişi zamiriyle “ben kendim, sen kendin, o
kendisi, biz kendimiz, siz kendiniz, onları kendileri” biçiminde
kullanılırsa kişi zamirlerinin anlamını pekiştiren bir sözcük olur.
Örnek : Ben geldim. Ben, kendim geldim.

O düşünmüş. O, kendisi düşünmüş.

ü “Kendi” kişi zamiri, ikilime biçiminde kullanılarak bir eylemi nitelerse, durum zarfı olur.

Örnek : Çocuk kendi kendine oynuyor. (Nasıl oynuyor?)

Durum Zarfı

Kadın kendi kendine söylendi. (Nasıl söylendi?)

Durum Zarfı

ü “Kendi” kişi sözcüğü, öznenin yaptığı işi gene özneye dönmesini
sağlayarak cümleye dönüşlülük anlamı katar. Bu yüzden dönüşlülük zamiri
adını da alır. Örnek :

Adam kendini yaktı.

Çocuk kendini asmış.

ü Kişi zamirleri, tamlamalarda, tamlayan olabilmelerine karşın, tamlanan olamazlar. Örnek :

Benim arkadaşım, senin isteklerin, onun gönlü.

Kendisinin sözleri, çocuğun kendisi.

ü “Ben” ve “sen” kişi sözcükleri, adın yönelme (-e) durumuyla çekimlendiğinde ses değişimine uğrayarak “bana” ve “sana” olur.

ü “O” sözcüğü insan dışındaki varlıkların yerine geçtiği zaman işaret
zamiri olarak da kullanılabilir. Örnek : O bu işe çok kızacak. Kişi
zamiri

O, dosyalanıp kaldırıldı. İşaret zamiri

UYARI : “O” kişi zamiri bir adı niteleyip işaret sıfatı olan sözcükle karıştırılmamalıdır.

“O” kişi zamirinden sonra virgül getirilmezse anlam karışıklığı meydana gelebilir.

İşaret Zamirleri : Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir.
“Bu, şu, o” ve çoğul şekilleri olan “bunlar, şunlar, onlar” adın yerini
işaret ederek tutarlarsa işaret zamiri olurlar.

Bu yakındaki bir ad. (Bunlar)

Şu, biraz uzaktaki bir ad. (Şunlar)

O, ise daha uzaktaki bir ad. (Onlar) gösterir ve onların yerini tutar. Örnek :

Bunu bir de babama soralım.

Şu, Fatih zamanından beri ayakta.

Onları, bana ver, şunları, sen al.

İşaret Zamirlerinin Özellikleri :

ü “O” ve “Onlar” sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında “kişi”,
kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini
tuttuklarında “işaret” zamiri olurlar. Örnek :

O, kitabı beğenmediğini söyledi. Kişi zamiri.

O, sınıfın, duvarına asılacak. İşaret zamiri.

ü “Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle” sözcükleri de
adın yerine kullanılarak işaret zamiri olur. Örnek : Burayı sen
temizle. İşaret zamiri.

Gel de böylesine inan. İşaret zamiri.

Öteki, başını eğip dinledi. İşaret zamiri.

UYARI : İşaret zamirinden “bu, şu ve bunlar, şunlar” sözcükleri bir
kişi adı yerine kullanılabilirler. Bu durum diğer işaret zamirleri için
de geçerlidir. Örnek :

Bu, adam çağırdı. (Bu adam)

zamir Sıfat

Şu, insanlara kızıyor. (Şu insanlar)

Zamir sıfat

ü İşaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler.

Örnek : Bunun acısı

Evin şurası

Öbürünün derdi.

İnsanın böylesi

ü İşaret sözcüklerinin yalın ve tekil şekilleri (bu, şu, o) işaret
zamiri olup da cümlede bir adın önünde kullanılırsa araya mutlaka
virgül (,) işareti konur. Aksi halde anlam karışıklığı ortaya çıkar.
Örnek : Bu, kitabın önsözüne eklenecek.

İşaret zamiri

Bu kitabın önsözüne eklenecek.

İşaret zamiri

Belgisiz Zamirler : Bir adın yerini tuttukları halde, hangi adın yerini
tuttukları tam olarak belli olmayan zamirlerdir. Adları sayı, ölçü
miktar ve özne yönünden tam değil de belli belirsiz bir biçimde
göstererek onların yerini tutarlar.

Belgisiz zamir olarak kullanılan başlıca sözcükler şunlardır : Kimisi,
kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları,
çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, hepsi,
kimse, tümü herkes, hepimiz gibi. Örnek : Kimsenin ahı kimsede kalmaz.

Çoğu gitti, azı kaldı. Birçoğu, bu durumdan habersiz.

Hepsine benden selam söyle. Kimi ağlarken kimi gülüyor.

Başkalarını değil, biraz da bizi düşün. İçlerinden birisi bana çok tanıdık geldi.

Belgisiz Zamirlerin Özellikleri :

ü Belgisiz zamirler belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan
olarak kullanılabilirler. Örnek : Birkaçının düşüncesi Çocukların
birkaçı

ü Kişi ve işaret zamirlerinden bazıları ikileme oluşturacak biçimde
kullanılırsa belgisiz zamir olur. Örnek : Onun bunun sözüne uyma Seni
beni hiç dinler mi o?

ü “Şey” sözcüğü, belirsiz bir adın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir. Örnek :

Çarşıdan şey aldım. Şey sordu.

Soru Zamirleri : Adların yerini soru yoluyla tutan bir zamir çeşididir.
Soru zamirleri sor sorarak adların yerine kullanılan sözcüklerdir
denilebilir. Örnek :

Bu kitabı kim yırttı? (Ali yırttı.)

Senden ne istiyor? (Para istiyor.)

Dün akşam nereden geliyordun? (sinemadan)

Hangisini daha çok beğendin? (şunu)

Yolda kime rastlamış? (bir arkadaşına)

Soru Zamirlerinin Özellikleri :

ü Soru sözcükleri bir eylemin anlamını etkileyecek bir biçimde
kullanılırsa, soru zarfı olur. (Ne, Nasıl?) Örnek : Buralarda ne
dolaşıp duruyorsun? Niçin? Anlamında.

Bu havada buraya nasıl gelmiş? Ne şekilde anlamında

ü Soru zamirleri, bir belirtili ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir. Örnek : Kimlerin parası?

Çocukların hangisi?

Adamın nesi?

ü Bazı soru sözcükleri bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla belirtirse, soru sıfatı olur. (hangi, kaç, ne, nasıl) Örnek :

Hangi okulu bitirmiş?

Soru sıfatı Ad

Bunlara kaç para verdiniz?

Soru Sıfatı Ad

Ne iş yapıyormuş?

Soru Sıfatı Ad

İlgi Zamiri : Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan durumundaki ikinci
adın yerini tutan “-ki” ekine ilgi zamiri denir. Örnek : Salonun
duvarları temiz ama odalarınki kirli.

Odalarınki odaların duvarları

Benim kalemim seninkinden iyi yazıyor.

Seninki senin kalemin

İlgi Zamirinin Özellikleri :

ü İlgi zamiri, tamlamada tamlananın yerini tutar. Tamlanan tekrar
yazılmak istendiğinde “-ki” atılabilir. Örnek : Bunun-ki daha canlı. Bu
kazağın renkleri daha canlı.

ü İlgi zamiriyle, addan sıfat türeten “-ki” eki karıştırılmamalıdır.
“-ki” eğer ilgi zamiriyse bağlandığı sözcük (-in, -im) tamlayan
eklerinden sonra kullanılır. Addan sıfat yapan “-ki” ekinde böyle bir
durum yoktur. Örnek :

Eğil salkım söğüt eğil, bu benimki sevda değil. Ben-im-ki

Çocuğunki daha mantıklı. Çocuk-un-ki

Evdeki hesap çarşıya uymaz. Ev-de-ki Addan - sıfat

Geceki yağmur ortalığı batırmış. Gece-ki türetir.

ü Bir adın sonuna gelerek, o varlığın sahibini, kime ait olduğunu
gösteren (-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri) iyelik eklerine iyelik
zamiri denir. Örnek :

Kalemim (benim kalemim) kalemimiz (bizim kalemimiz)

Kalemin (senin kalemin) kaleminiz (sizin kaleminiz)

Kalemi (onun kalemi) kalemleri (onların kalemleri)

Yapılarına Göre Zamirler : Zamirler yapıları yönünden iki grupta incelenir.

ü Basit (Yalın) Zamirler : Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya
da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir. Örnek : ben, şunda, bazıları,
kim, bizlerden, onun vb.

ü Bileşik Zamirler : İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir. Örnek :

Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb.

UYARI : Yapım eki alarak türetilen zamirlerde vardır. Örnek : Bu - ra, şu -ra

Zamirlerin Görevleri : Zamirler, cümlede bir adın yerini tutan sözcük
türü olduğu için cümlede bir ad gibi, özne, nesne, dolaylı tümleç ve
yüklem görevinde kullanılabilirler.

Örnek : Seni buraya babam çağırdı.

Bu işin aslını bir de biz araştıralım.

Aradığımız ev şuradaymış.